Firkanta kulturpengar
Omleggingane i kulturlivet krev større satsingar på frilansarane, meiner den svenske folkesongaren Susanne Rosenberg.
Susanne Rosenberg er mellom Sverige sine mest profilerte folkesongarar, og mellom bidragsytarane til den sterke utviklinga på folkemusikkfeltet. Rosenberg tilhøyrer ein generasjon der det høyrde til unntaket at ein folkemusikar kunne ha musikken som levebrød, og der det ikkje fanst noka formell utdanning til yrket. Men ho er slett ikkje så gamal som det kan høyrast ut.
- Ein skal ikkje lenger attende enn til 80- eller 90-talet før stoda for folkemusikk såg heilt annleis ut enn i dag. Det trur eg er lett for dagens unge å gløyma, seier ho til Ballade, i ei kort pause mellom travelt program i Førde.
Dialog med felles trekk
Denne helga har ho vitja folkemusikkfestivalen med framsyninga Reboot. Ho har halde kurs, teke del i samlekonsertar og hatt eigen konsert saman med Kirsten Bråten Berg.
- Har de i dette siste samarbeidet vore opptekne av likskapane mellom den norske og svenske vokaltradisjonen?
- Konserten er vel meir som ein dialog mellom to songarar, og eg kjenner ikkje den norske tradisjonen godt nok til å gå i detalj om den, svarer Rosenberg.
- Men nokre overordna felles trekk er det. I begge tradisjonar syng ein talenært, ein kan nytta glissando og ”henta” tonane i ansatsen. Ein nyttar ornament, syng på konsonantar og nyttar kvarttonar som del av skalaen. Og i begge tradisjonar vil ein finna songar der det ikkje er den faste metrikken som avgjer framdrifta. I staden let ein forteljinga vera bestemmande for lengda til frasen.
Les også: Intervju med Kirsten Bråten Berg
Ikkje stadbunden
Eit sentralt skilje mellom tradisjonane finn ein i måten utøvarane er – eller ikkje er – forankra til ein stad, fortel songaren.
- I Noreg tek utøvarane gjerne utgangspunkt i staden han eller ho kjem frå. Ein jobbar med musikken frå sitt eige område, og syng songar frå sitt eige dialektområde. I Sverige er me ikkje like fokuserte på dette. Sjølv nyttar eg materiale frå heile Sverige – stort sett utan omsyn til den opphavlege dialekten.
Eit siste aspekt er tilgangen til stoff, fortel Rosenberg. I Sverige har ein ikkje like gamle opptak av folkesongarar som her til lands. Med unntak av joik frå Nord-Sverige, og materiale frå den finlandssvenske tradisjonen, begge deler frå 1910-15, er dei tidlegaste fonografinnspelingane frå Sverige gjort kring 1930.
Viktig sentralisering
Årsaka til dette skal ikkje spekulerast i her. Men ser ein til feltet overordna, har ein gjort godt for noko av det tapte gjennom utviklinga av folkemusikkstudiet i Stockholm, etablert tidleg på 90-talet, eit hestehovud framfor studiet som etterkvart vaks fram i Noreg.
Rosenberg har vore ein støttespelar i arbeidet med å byggja studietilbodet, som ho har leia sidan år 2005.
- Kvifor har me sett ei slik satsing på folkemusikken desse siste tiåra?
- Det har vore fleire bølgjer for folkemusikken, men kvifor den større satsinga har komme nettopp no er vanskeleg å seia for oss som lever midt i det. I Sverige er sentraliseringa ei mogleg årsak – dette at så mange flytta inn til byane. Ein tok med seg musikken, møtte andre som spela, bygde nettverk og vart sterke. Når institusjonen først var på plass var det eksplosivt. Institusjonane er heilt avgjerande for feltet, seier Rosenberg.
Folkemusikk som integrering
I Stockholm har ein dessutan teke omsyn til mangfaldet. I dag vel ein om ein vil fordjupa seg i svensk folkemusikk eller i folkemusikk og kunstmusikk frå andre kulturar; det siste med førebehald om at ein evnar tilby noko innan området til den aktuelle eleven. Med studieretningane skapast uansett integrering på fleire vis meiner Rosenberg.
- Ved utdanninga får musikarane vener og nettverk. Dei får nøklane til korleis ein kommuniserer musikk i Sverige, og idear om korleis ein kan leva som musikar. Det er ikkje lagt opp til samspel mellom studieretningane, men studentane finn gjerne fram til kvarandre, og det oppstår interessante utvekslingar, forklarer ho.
Fleire frilansarar
Etter studia møter imidlertid dei nyutdanna ein røyndom der kulturbudsjett vert kutta.
- Det er sjølvsagt øydeleggjande, særleg for dei som arbeider frilans. Orkesterinstitusjonane våre er i stadig større grad fylt av internasjonale musikarar, og me ser at svenske, klassisk utdanna musikarar oftare arbeider frilans. Då er det endå fleire som skal dela på den same potten, seier Rosenberg.
Parallelt med denne utviklinga har ei anna endring funne stad. I 2009 vart det vedteke at dei svenske Rikskonsertane skal leggjast ned frå 2011, og ein mindre organisasjon skal opprettast som erstatning.
- Kva konsekvensar har ein sett så langt av denne omorganiseringa?
- Først vil eg seia at eg trur desse institusjonane har fungert noko annleis i Noreg og Sverige. Eg har høyrt utelukkande positivt om den norske institusjonen, medan ein hjå oss nytta for stor ressurs til administrasjon. Kva konsekvensar dette får, vil tida visa. Alt kjem an på om alternativet fungerer. Det som er sikkert er at frilansarane treng tid til å utvikla nytt – ein treng nokon som er villige til å betala for det, seier Rosenberg.
Rund versus firkanta
Som pioner på feltet veit ho kva ho snakkar om. Rosenberg har arbeidd med folkemusikken i retning av andre sjangrar, mellom anna i eit 20 år langt samarbeid med den svenske komponisten Karin Rehnberg. I tillegg har ho i periodar arbeidd i teater, noko som har inspirert henne til å sjå på folkemusikken som framsyning.
- Kva trur du vert dei største utfordringane for feltet framover?
- For meg er ynsket at me får behalda det som er bygd opp av utdanning og utøvarmiljø. Ei utfordring vert å få forståing for stoda til frilansarane. Eg tenkjer meg kulturpolitikken som firkanta, medan kulturfeltet er rundare og meir fleksibelt. Det er soleis eit tomrom mellom det runde, kreative rommet av kunstnarar og den meir statiske tenkinga i politikken. Eg skulle ynskt at kulturpolitikken kunne sjå meir etter dei reelle behova våre, svarer Rosenberg.