Trongen til å trivialisera
Før han lot Festspela klinga ut i Griegs a-mollkonsert, rakk pianisten Håkon Austbø også å leggja ut striper av støyfrie tankar for Ballade. Om konsertforma og kunsten, om det trivialiserte norske kultursynet og dei banaliserte, like norske media. Solveig Grødem Sandelson har intervjua årets a-mollpianist under Festspela I Bergen.
Av Solveig Grødem Sandelson
Det er heile tida så mye snakk om at ein må mjuka opp konsertforma, seier han. Og om at den klassiske musikken er i krise. Men det er heller sånn at den klassiske musikken blir tidd ihel, interessa er mye større enn det dekninga i media tilseier. Det finst ei grense for kor langt ein kan gå i å forandra konsertforma, ein set jo krav til seg sjølv, til konsentrasjon, til publikum. Det er ikkje kvardagsleg det vi driv med. Det er det ein ikkje har forstått i Norge. Sjølv har eg tru på at publikum faktisk er opne for det som har meining. Som har innhald. Kvifor skal ein da servera dei tomme ting?
Å høyra Håkon Austbø snakka er som å høyra tankerekkjer bli omgjorde til klartekst. Presise observasjonar gjort gjennom eit vaksent kunstnarliv. Neste år har han førtiårsjubileum som pianist, det er tretti år sidan han første gong var solist i Griegs a-mollkonsert under Festspela, det er ti år sidan han i samarbeid med Music Factory for første gong framførte originallversjonen av den same konserten. Som han igjen gjorde det på avslutningskonserten i år, dagen etter at han lågmælt legg ut striper av tankar for Ballade, om konsertforma, om kunstnaren, om norsk kulturliv. Kommersialisering, trivialisering, banalisering. Alt presentert heilt utan store fakter. Som var vi i ei stille sone.
Eg møter han med fargane av Messiaens ”Vingt regards sur l'enfant Jésu” syngjande på netthinna. Framkalt i Austbøs aller mest markerte innspeling, han spelar fram eit tonande inntrykk, så tydeleg at det nesten blir visuelt, sjølv i dei villaste partia slepp han aldri fargefokuset.
- All musikken til Messiaen er farga, seier han. Når den blir på sitt villaste, er eit heilt kaleidoskop i spell. Mister ein det, blir det bare råskapen igjen. ”Rytme er fargeing av tida”, sa han sjølv.
- I tillegg til Messiaen, har du også gjort sterke innspelingar av Skrjabins klavermusikk, og er også med på den enno nye innspelinga av Valensongane. Det er komponistar som alle har tatt radikale val i sin musikk, i tonespråk og klang, men også på det djupare planet, anten det er religiøst, filosofisk eller humanistisk. Korleis finn dine eigne kunstnariske val sin klangbotn i dette?
- Det er veldig grunnleggjande. Ein spør seg jo innimellom kva i helvete det er ein driv med. Kunsten er der for å løfta menneska ut av kvardagen. Det er ei erkjenning av at menneska kan nå høgare enn ein kanskje trur. Kunstnarane må visa den vegen. Ellers er det ikkje nokon vits. Det er jo ei metafysisk haldning, sjølvsagt. Eg kan ikkje noko anna, kunne ikkje har gjort det annleis. Det er vår fremste oppgåve å løfta menneska. Nå sa eg det igjen. Men det er ikkje noko eg har valt, det ligg i kunsten. Eg måtte ha gjort noko anna, ville eg utanom det. Ting vil helst bli trivialiserte i Norge.
- Kor kjem denne trongen til å trivialisera frå?
- Det er jo det sosialdemokratiske kultursynet, det. Det liknar veldig mye på sosialrealismen slik den sprang ut i Sovjetunionen. Sjå bare på Rådhuset i Oslo, det minner mye om bygg frå sovjettida. Det er ikkje noko galt i å villa løfta arbeidarane sin kvardag, det er flott, det, men..
- Men kunsten vil heller løfta menneska ut av kvardagen, enn å løfta det trivielle?
- Noko sånt. Det er lett å bli misforstått her. Husflid er okay, det, men det blir aldri det same som Munch. Munch var nok for sjuk for Norge, han var for direkte, for ekspressiv. Det kunne ikkje bli akseptert i Norge.
- Kor er Festspela i bilete av norsk kulturliv?
- Det er vanskeleg for meg å uttala meg om, eg får ikkje med meg mye nok, det vil fort bli synsing. Eg opplever Festspela som spennande, dristige i programmeringa Har veldig stor respekt for Bergljot. Festspela er veldig viktige, dei må haldast fast ved. Oslomedia har ein tendens til å tia Bergen i hel. Eg får nok bare med meg ein snipp av musikklivet i Norge. Eg registrerer at det skjer mye både på tidlegmusikkfronten og i samtidsmusikk. Den typen musikarar som uanstrengt går inn i desse uttrykka, er i ferd med å veksa fram i Norge. Det gler eg meg over, vi treng meir av det. Eg skulle ønskja at media var litt meir observante på kva som rører seg av kvalitet her, i kunstnarstemmene, i innhaldet. Eg blir skeptisk når ein skal pakka alt inn, slik Rikskonsertene valde å gjera det under årets Introkonsert. Det virkar nesten som det er om å gjera å skjula det som eigentleg føregår, ein søkjer å lokka til seg media med multimediashow og konkurranseelement. Men det må kanskje til. Norske media er veldig banaliserte.
- Sjølv synes du å søkja tilbake til det opprinnelege, gjennom å velja originalversjonen av a-mollkonserten. Kvifor?
- Eg vil gjerne koma nærmare den opplevinga publikum må ha fått då dei høyrde konserten for første gong i København. Det er det ein må spørja seg. Originalversjonen plasserer konserten mye nærmare det klassiske, tidlegromantiske, på linje med Schumann og Mendelssohn, med den skoleringa Grieg hadde fått i Leipzig. Inni denne forma bringer han det norske, eller kanskje det er det Griegske. Det er djervt, det viser ein 25-åring full av mot og sjølvtillit, viser kor mye kraft det finst i dette stoffet. Eg vil gjerne halda fram skjeringspunktet mellom den klassiske tradisjonen og det eksplosive han bringer inn i det. Ein finn klarare aksentar og artikulasjon i denne første versjonen, mindre temposkifte. I løpet av det 19århundret førte utviklinga til ein heilt annan spelestil, noko jo også Grieg var med på. I verste fall blir det svulstig. Det er det aspektet eg ønskjer å luka vekk. Uansett kva versjon eg spelar, stiller eg meg spørsmålet om eg skal spela det slik eg har høyrt det, eller slik eg meiner det står i notene. Det er sånn ein må forhalda seg til musikk. Ein må skrella vekk all ballasten som har kome til. Det kan jo også bli misforstått.
I Nederland var Austbø eingong med i ein konsertserie kalt ”eigenrådige kunstnarar”. Vi blir fort einige om at det nok kling hakket meir negativt på norsk, gir like fort opp å finna eit betre ord, lar heller Austbø definera kva det er for han: Å forhalda seg til sin eigen kunstnariske innsikt og instinkt, istaden for til tradisjonen, til andre innspelingar, eller til det som er gjengs eller trendy. Men dersom ein derimot søkjer å framstå som eigenrådig, da er det prostitusjon.
- Det er ganske høg støyfaktor på kunstfeltet ditt?
- Ja, det er det. Eg vil gjerne fortsetja å spela, eg har fleire prosjekt eg gjerne vil få gjort. Men eg veit jo ikkje om eg får det, det er så mange faktorar som spelar inn. Ikkje bare helse, livets gang, men pengar, marknadsføring. Er ikkje god på det der. Eg har gitt meg sjølv ti år til. Viss eg får lov, vil eg gjerne få gitt ut Messiaens songar, saman med den nederlandske sopranen Ingrid Kappelle. Ives første sonate vil eg gjerne gjera, Bartok, Janacek. Og Debussy, heile klavermusikken hans. Det startar eg med til hausten. Det er fleire ting, Brahms andreklaverkonsert, for eksempel. Men ein veit jo ikkje om ein får lov. Eg kan bare håpa at musikkpublikummet vil ha noko anna enn stæsjet, stjernefokuset. Eg gremmma meg over det på åttitalet, alt blei bare meir og meir kommersialisert. For så å bli endå verre etterpå. Det er det same i Nederland som her, folk kjem ikkje lenger på konsert i Concertgebow for musikken sin del, men for å sjå stjerner og sjølv bli sett der. Så forblir ein i håpet, at der må finnast andre dimensjonar. Kommersialiseringa har kome så langt at eg trur folk gjennomskuar det. Eg trur dei vil ha innhald.
