Luftspeglingar i Logen

KONSERTMELDING: Oslo Kammermusikkfestival rommar �rleg ein konsert med Oslo Sinfonietta, der musikk av unge, norske komponistar, saman med "klassikarar" fr� det 20. �rhundret st�r p� programmet. Ballade var til stades i Gamle Logen for � h�yra musikk av Debussy, M�land, Matre og N�rg�rd. - S�rleg dei usedvanleg s�re mellomsatsane gjorde inntrykk, med tidvis solistisk instrumentasjon der skimrande, krystallkl�re klangteppe vart teikna tett, nesten ugjennomtrengeleg, med fiolinen som m�rkare motsvar, skriv Ballades meldar om Per N�rg�rds "Helle Nacht".

20.08.2008 | Av: Ida Habbestad

Av Ida Habbestad

Det illusoriske vart hovudtema under Sinfonietta-konserten dette �ret, med �yvind M�lands verk ”Mi-rage” i spissen.

”En luftspeiling oppst�r oftest i �rkenen, p� havet, eller p� glohet asfalt: alts� p� steder der man er p� vei fra ett sted til et annet, og ikke forestiller seg noe ”mirage”, skreiv M�land i programkommentaren – og utdjupa sin fascinasjon for fenomenet:

”Luftspeilingen f�rer en lett i feil retning, helt til man forst�r at det hele var en illusjon. Men for mange kunstnere er det nettopp det illusoriske, de flyktige bilder, en kilde til inspirasjon og skapende virksomhet”.

Tematiske samanhengar

Med eit slikt grunnande og ”flyktig” fokus tyktest valet av Debussy som klassikar denne kvelden talande. For sj�lv om M�land understreka at det ikkje var den musikalske impresjonismen som f�rst og fremst var grunnlag for hans verk, var koplingane til ein impresjonistisk tankegang mange.

Ikkje minst i tematikk og tiln�rminga til komposisjon; som draumesf�ren av inntrykk ein gjerne forbind med Debussy sine verk. Eller like gjerne komponistens idear om progresjon gjennom andre verkemiddel enn dei reint harmoniske, slik ein gjerne kunne seia gjeldande for konsertens �vrige verk. Og som i si tid medverka til at historia om musikk kunne r�ra seg, fr� ein stad til ein annan.

Det illusoriske som s�dan er tydeleg i ”Pr�lude � l'apr�s midi d'un faune”. Verket fr� 1894, vart av komponisten sj�lv karakterisert som nettopp eit inntrykk; ein musikalsk spegling av St�phane Mallarm� sin tekst. Det er bygd opp programmatisk, med ei rekkje tabl�aktige episodar der det heile ender med ein berusande draum. Dessutan berettar det om imagin�re skapnader, som faunen sj�lv og dei eventyrlege nymfene, som Mallarm� skildra:

”s� kl�re
lokkande, lette kroppar, liksom svevande i lufta
slumrande, samanfiltra som i ein d�s”.

”Latterlige” fornyingar

Kombinasjonen av Debussy som klassikar og dagens unge komponistar tyktest �g spenstig i eit historisk perspektiv. Ser ein hundre �r attende i tid, finn ein den f�rste framf�ringa av Debussy sine verk i Noreg. 9. desember 1906 framf�rte Johan Halvorsen og Nationaltheatrets orkester b�de Faunens ettermiddag og Debussy-verk som "Nuages" og "F�tes" – om ein enn m�tte venta p� den store begeistringa.

”…Hvad begeistrede Nystr�vere jevnlig bringe tiltorvs om Omstrytning af orthodox Formalisme og pueristisk Harmonistik, er n�rmest latterligt, ogs� overfor denne Komponists Fornyelser”, skreiv Otto Winter-Hjelm om m�tet i Aftenposten, og forklarte vidare kvifor Debussy neppe var eit namn � merka seg.

Med det f�ya han seg inn i ei lengre rekkje av norske meldarar som i stort ikkje likte kva dei h�yrde, og det skulle ta om lag 20 �r f�r komponisten heilt kunne takast inn i varmen – i dagspressa. Debussy er ikkje den einaste som har f�tt ei slik mottaking, og for meg understrekar historia kor viktig h�vet for utpr�ving av det nye faktisk er.

Gjennomsiktig Faun

Ein fascinerande parallell under kveldens konsert fanst �g til Sch�nbergs forening for musikalske privatframf�ringar, der poenget nettopp var � skapa rom for musikken som ikkje alltid har geh�r i det kommersielle rommet.

Kveldens versjon av Debussy-preludiet vart nemlig arrangert for musikkforeninga i Wien tidleg f�rre �rhundret – i ei s� sparsommeleg utg�ve som mogleg. Resultatet; ei transparent, kl�r utg�ve gav rom for fleire detaljar enn ein gjerne h�yrer i st�rre instrumenterte variantar. Med det kunne sinfoniettaen unng� dei vage, i overkant utydelege bilete som tidvis sjenerer tolkingar av Debussy.

Samstundes baud denne versjonen p� andre utfordringar. Mellom anna i framstillinga av det varme, mystiske klangbiletet som kanskje ikkje er mogleg utan eit st�rre antal strykarar – og som vart eit sakn for underteikna her.

I det gjennomskinnelege partituret fanst dessutan ikkje rom for anna enn presisjon, og eg skulle gjerne ha h�yrt eit meir samspelt Oslo Sinfonietta i dette f�rste verket. Mellom mange fint fraserte enkeltstemmer oppsto gnisningar n�r avslutninga p� ein frase og overgongen til ein ny ikkje alltid m�tte kvarandre. Fleire slike rykk og andre, mindre presise hendingar forstyrra i mine �yre illusjonen om idyll og ro.

Nyfikne

Meir overtydande framsto sinfoniettaen under resten av konserten. F�rst med tolkinga av M�lands flyktige bilete, og dinest i Matre sitt ”Atem”. Begge desse framf�ringane skapte ynskje om gjenh�yr; ei nyfikne etter � komma begge dei to komponistane n�rare til livs. Dels avdi m�tene var spanande, dels avdi det ofte kjenst umogleg � komma innp� nye verk etter berre ein gongs gjennomlytting – s�rleg n�r referansene er f�.

I s�r var ”Mi-rage” vanskeleg � gripa. Med mykje informasjon p� kort tid, virka verket nettopp som ei luftspegling, der essensen er flytande – og verket var over f�r eg lukkast finna taket p� kva M�land eigentleg ville. Med tanke p� M�land sin inngangskommentar om det flyktige, kan intensjonen gjerne seiast oppn�dd, og samstundes er eg overtydd om at eg ville f�tt ei rikare oppleving ved lytting nummer to.

Ideane fekk meir tid til � manifestera seg i det etterf�lgjande ”Atem”, og sj�lv om Matre i programmet formidla sin hensikt om � instrumentera eit slags ”ghost ensemble” som berre unntaksvis lukkast produsera kl�rt definerte klangar, virka verket forundringsverdig handfast p� meg.

’Atem’ tyder andedrett, og fr� innleiinga vart assosiasjonane mine leia meir mot pusten som konkret fenomen enn mot det intendert diffuse. Her var heilt konkret, jamn rytmikk slik andedrettet gjerne har, stilt mot abrupte, eksplosive impuls-utbrot som med jamne mellomrom utover verket oppsto i slagverket (og som fascinerande nok fekk enkelte til � skvetta til; s� pusten vart rykt ut av si eiga rytme for eit augneblikk). Her var ujamne andedrag, instrumentgrupper som kontrasterte kvarandre f�r dei kom saman, samla seg om ei tone – som om dei heile tida jakta etter den innleiiande rytma; leikande og organisk.

M�rker og lys

For meg kom imidlertid det st�rste h�gdepunktet heilt til slutt, ogs� her med tydeleg manifesterte idear.

Per N�rg�rds fiolinkonsert, ”Helle Nacht” spelar p� m�rker og lys, og det var spanande � f�lgja korleis solostemma i dette verket nettopp baserte seg p� slike kontrastar; med eigne kontrasterande parti og som ein motsetnad til ensemblet. S�rleg dei usedvanleg s�re mellomsatsane gjorde inntrykk, med tidvis solistisk instrumentasjon der skimrande, krystallkl�re klangteppe vart teikna tett, nesten ugjennomtrengeleg, med fiolinen som m�rkare motsvar.

Solist David Coucheron gjennomf�rte med teknisk presisjon i yttersatsane og teikna dessutan vare bilete i dei langsomme partia. Han og ensemblet overtydde med dette underteikna til fulle.